Рузман къоялъ Дагъистаналде Россиялъул премьер-министр Дмитрий Медведев щиб гьабизе вачIунев чийилан абураб суалалда сверун букIанин 13 ноябралда интернеталда аслияб багъа-бачарийилан абизе бегьула. Я гIадатиял гIадамазда я журналистазда мухIканго лъалеб букIинчIо ракIалдаго гьечIого гьев республикаялде вачIиналъул гIилла. Дагъистаналда хIалтIулел федералиял информагетлъиязе ва газетазде хъвадарулел журналистазулги цониги чи ахIун вукIинчIо кинаб букIаниги гьев Медведев гIахьаллъулеб тадбиралде. Къаденахъеялде лъана Дмитрий Медведевас Дагъистаналде сапар Дербенталдасан байбихьун букIин. Гьениб ПетрI-сесул музеялде щун вуго гьев цин. Гьениб горбода фотоаппаратги бан вукIанила гьев суратал рахъулевилан абун цIакъ кIвар кьун хъвалеб буго гьесул пресс-хъулухъалъул хIалтIухъабаз. Гьеб музеялъул тIалаб-агъаз гьабулебищила, гьениб бугеб Петр I-сев Дербенталде вачIараб мехалда гьес чIей гьабун букIараб рукъалъул хутIелалда хадуб халкколебищилан цIехон буго гьес. Гьеб Петрил рукъги Россиялъул бечедаб тарихалъул бутIа кколила, гьелде кIвар кьезе кколинги абун, Дербенталъулазда шагьаралъ 2000 сон тIубайги баркун ун вуго гьев гьениса.
Гьелдаса хадуб Россиялъул императорасе бараб монументалъул суратги бахъун гьев ун вуго Дербенталъул 15 школалъул цIалдохъабазулгун дандчIваялде. Гьеб дандчIваялда щиб букIарабали лъалеб гьечIо. Гьеб лъачIониги мухIканго лъалеб буго Дербенталда 12 ноябралъул бакъанидаса нахъе цIакъго гIемераб рагъулаб техникаги, аскариялгун хасал идарабазул хIалтIухъабиги рачIун рукIин. Гьез шагьаралда берцинго транспорт хьвадизе толеб букIинчIила, аслиял къватIахъ ругел гIадамазул рокъоре рачIун гьениб хал-шал гьабизе лъугьун чанги рахIатхвей гьабулеб букIанин абун ццин бахъун руго бакIалъул гIадамал.
Гьединго гьезул разигьечIолъи буго 13 ноябралда тIубараб къоялда шагьаралда аслиял нухал къан рукIиналъ, кирениги транспорт бачун ун бажарунеб хIал букIинчIолъиялъ. Дмитрий Медведевги гьесда цадахъ рачIаразги шагьар бахинегIан Дербент чIун хутIун букIанин абулеб буго дербенталъулаз, гьезулго рагIабазда рекъон хехаб кумекалъул автомобилалгицин риччалел рукIун гьечIо, хасал идарабазул хIалтIухъабаз, жидерго нухда ине.
Гьебго къоялъ Дмитрий Медведевас МахIачхъалаялда Шималияб Кавказалъул бутIрулги ракIарун данделъи тIобитIана. Гьеб байбихьилалде гурони данделъи кавказалъул республикабазул социалиябгун экономикияб цебетIеялъул ва гьелго рахъазда хурхарал масъалабазда бан тIобитIулеб букIин лъачIо. Киналниги Шималияб Кавказалъул республикабазул бутIрул гIахьаллъана гьеб тадбриалда, хIатта гьединал данделъабазде цеве-цеве вачIунев вукIинчIев Чачаназул бетIер Рамзан Къадировцин гIахьаллъун вуго гьенив.
Нижер программа эфиралде иналде Медведевас гьеб данделъиялда Шималияб Кавказалда сахлъицIуниялъул суал борхиялъул баянал щвана. Гьес лъазабун буго гьел республикабазда унтарал чIобого дарабаздалъун хьезари кIвар бугеб суал бугилан, хасго онкологиялъ унтаразе шартIал чIезариялде ва гьезие хасал дараби чIезабиялде кIвар буссинабизе кколин лъазабун буго премьерас. Гьесул баяназда рекъон унтаразул 18 проценталъе гурони щолел гьечIо Шималияб Кавказалда гьел дараби. Гьелдаго цIадахъ Дмитрий Медведевас абун буго сахлъицIуниялъул системаялда лъикIал, лъай бугел хIалтIухъаби рукIиназе ккелилан.
РакIалдаго гьечIого Дмитрий Медведев Дагъистаналде вачIиналъе гIилла экспертаздаги лъалеб букIинчIо. «Эркенлъи» радиоялъ бухьен гьабурал экспертаз абулеб букIана жидеда рагIунгицин букIинчIила гьев Дагъистаналде ине вугин абураб информация, Пятигорскалда гьал къоязда тIобитIизе кколаанила Шималияб Кавказалъул республикабазул проблемабазда хурхун Медведевас ахIараб данделъи, киналго гьел республикабазул бутIрулги рукIине кколаанила гьенир. Щай гьеб тадбир Дагъистаналде бахъарабила лъаларила жиндидайилан абуна «Эркенлъи» радиоялъе Гайдарил цIаралда бугеб институталъул кIудияв гIелмияв хIалтIухъан ва 20 гIан соналъ Шималияб Кавказалда хурхун цIех-рехал тIоритIулев вугев Константин Казениница.
Константин Казенин: «Дида жеги лъаларо щай гьев Дмитрий Медведев Дагъистаналде вачIаравали. Дуца бицун лъана дида гьев гьениве вачIине вукIинги. Гьев вачIин сунда хурхинабилебалигинцин лъаларо, гьединлъидал гьаб сагIат кинаб букIаниги баян кьун бажаруларо дица»
Кавказлъазабулев гIалимчи АхIмад Ярлыкаповасги абуна жиндаги Россиялъул премьер-министр Дагъистаналде вачIиналъе гIилла лъаларилан.
АхIмад Ярлыкапов: «Гьедин ракIалдаго гьечIого хехго, Медведев Дагъистаналде щай ине кколебали бичIчIулеб гьечIо дида. Гьев республикаялде иналъени гIезегIан гIиллабиги багьанабиги рукIине бегьула. Дагъистан бигьаяб регион гуреблъи киназдаго лъала, амма кин букIаниги гьесул гьеб сапар дие ракIалдаго букIинчIеб жолъун буго».
Халкъазда гьоркьосеб кризисалъулаб къокъаялъул вакил, инсанасул ихтиярал цIунулей, Кавказ лъазабулей Варвара Пахоменкоца Россиялъул премьер-министрасул Дагъистааналде бухьараб сапар улкаялъул хIинкъигьечIолъиялда бухьаниабулеб буго.
Варвара Пахоменко: «Улкаялда хIинкъигьечIолъи букIинабиялъул проблемаялда бан вачIун ватизе бегьулин гьев Дагъистаналдейилан ккола дида. Сириялде ИГИЛаллъул кьерулъе аслияб къагIидаялъ рагъухъаби унеб бакIазул цояблъун рикIкIине бегьула жакъа къоялде Дагъистан. ИГИЛалдасанги Сириялдасанги Россиялъе хIинкъи букIин бихьизабулеб буго дагьаб цебегIан Мисралда бортараб Россиялъул самолет гьез кьвагьизабун бугин абун кьолел баяназги. Гьединго ахирал къоязда гьелго ИГИЛалъулаз Россиялда чанго терракт гьабизе бугин абун тIиритIизарулал баяназда улкаялъул нухмалъиялъул рахIатхвезабун буго. Гьединлъидал хIинкъигьечIолъи букIинабиялъе, гьеб цIуниялъе хIалтIи гьабулеб буго Кремлялъ. Дагъистаналдаги ахираб заманалда гIодойбиччай букIаниги терроризмалъул рахъалъ хIинкъицIикIкIараб республика бугелъул, гьеб терроризмалде дандечIей гьабизе ккеялъул сулал рорхизелъун гьабулеб батила Медведевас МахIачхъалаялда гьеб данделъи. ЦохIо гьелда бухьинабулеб буго дица гьесул ракIалдаго гьечIого ва бахча-хьван Дагъистаналде сапар бухьи».
Ахирисеб нухалда Дмитрий Медведев Дагъистаналде 2010 соналда вачIун вукIун вуго.
